Sektore pribatuan hizkuntza eskubideetan atzerapausoak atzematen ari dira
2023-04-13
Behatokiak Hizkuntza Eskubideen Egoera 2022 txostena aurkeztu du gaur Bilboko Ibaiondo udaltegian, iazko urtean Euskal Herrian zehar hizkuntza eskubideekiko izan ziren hutsune nagusiak eta arloz arloko egoeraren azterketa jasotzen dituena.
Hizkuntza eskubideen babes eta defentsarako tresna
«2022an ere, hizkuntza eskubideen aitortza jendarteko eremu ezberdinetan normalizatzetik urrun aurkitu genuen». Hori izan da, hain zuzen, erakundeko zuzendari Agurne Gaubekak aurkezpenean egindako hausnarketa nagusia. «Urteak aurrera doazen arren, herritarrari euskaraz bizitzeko eskubidea mugatzen eta oztopatzen zaio eguneroko esparru ugaritan». Muga eta oztopo horiek adibide gisa, agerraldiaren hasieran bideo bidez aurkeztu dira hizkuntza eskubideen urraketak jasan zituzten herritarren testigantzak (IKUSI HEMEN).
Txostenaren balantzea egiterakoan, Gaubekak nabarmendu du herritar askok Behatokia beraien eskubideen babes eta defentsarako tresna bezala ikusten dutela. Halaber, jendarteak hizkuntza eskubideen aitortza eta egoera ardura indibidual eta kolektibo bezala ikusten duela adierazten dute Behatokian jasotako datuek. Hala ere, gogorarazi du, «euskararen normalizaziorako pausoak mugatu, oztopatu edo debekatzen badira, hizkuntza eskubideek ez dute inoiz aitortza egokirik izango».
«Hizkuntza eskubideak herritar guztienak diren heinean, horiek bermatzea eta euskararen normalizaziorako pausuak ematea enpresa, elkarte eta erakunde guztien gizarte erantzukizuna dela» aldarrikatu du Behatokiko zuzendariak. Halaber, «administrazio publikoek normaltasunez euskaraz funtzionatzeko erabateko gaitasuna izan dezaten, baliabide efektiboak» behar dituztela nabarmendu du, baita bestelako sektoreetan ere (hezkuntzan, aisian, sozioekonomikoan…) euskarazko eskaintza aktibo handiagoa behar dela defendatu ere. Gainera, sarritan, euskaraz ikasi eta lan egiteko baliabide eta neurri faltak beste arloetan ere eragin negatiboak ditu herritarren hizkuntza eskubideei dagokionean. Ondorioz, euskararen lurralde osoan hizkuntza eskubideek «lege babes handiagoa» izatea eskatu du Behatokiko eledunak.
Eskubide urraketen lagin bat
Garbiñe Petriati Behatokiko teknikariak eskaini ditu erakundeak bildutako datuak. 2022an, guztira 1.071 intzidentzia jaso ziren Behatokiak eskaintzen duen Euskararen Telefonoaren dei zein zerbitzu telematikoen bidez. Intzidentzia guztietatik, 976 kexak, 54 zoriontzek eta 41 kontsulta edo iradokizunek osatzen dute, hain zuzen, aurtengo balantzea.
Aurreko urtean jasotako kexen jaitsiera txiki bat egon den arren, Petriatik datuen eta errealitatearen arteko arrakalan jarri du enfasia: «Kontuan izan behar da kopuru hau errealitatearen lagin bat baino ez dela. Izan ere, jakin badakigu herritar askok zerbitzuak euskaraz eskatzeko erreparoa izan dutela, atzerapenak edo bestelako albo-kalteen beldur, eskubide urraketa gisa identifikatu gabe». Behatokiko teknikariaren hitzetan, sistema osoaren hutsuneen adierazle da hori: «Herritarrak bere hizkuntza eskubideen kontzientzia izan arren, zerbitzua oztoporik gabe jaso nahi badu, euskara erabiltzeari uko egin behar izatea eragiten dio sarritan».
Beste urte batzuetan bezala, Nafarroako Gobernua eta Eusko Jaurlaritza izan dira kexa gehien jaso dituzten erakundeak, baina 2022an Bizkaiko udalek jasotako kexa kopuruak arreta deitu du. Bestalde, sektore pribatuan, merkataritza gune handiak izan dira gehienbat kexa gehien jaso dituztenak, eta euskararen presentzian eta erabileran atzeman diren atzerapausoek kezka sortu dute Behatokian. Kontuan izan behar da, horietako askok lege betebeharrak izan arren ez dituztela betetzen. Bukatzeko, euskararen normalizazioaren aurkako oldarraldi judizialaren baitan, azken hilabeteetan hizkuntza eskubideak murriztu dituzten sententziek zer eragin izango duen aztertu beharko du Behatokiak.
__________
TXOSTENAREN LABURPENA
Hizkuntza Eskubideen Egoera 2022 txostena atalka dago antolatuta, alor bakoitzean gertatzen diren urraketen berri emateko. Laburpen honetan arlo batzuk soilik nabarmenduko dira; deigarrienak, baina ez horregatik besteak baino garrantzitsuagoak. Hori dela eta, guztien berri jasotzeko www.behatokia.eus webgunean dago txosten osoa ikusgai.
Estatuetako administrazioei dagokionean, espainiakoak Erregio edo gutxiengoen hizkuntzen Europako gutunean ezarritakoak bete gabe jarraitzen duela ikusten da. Euskara ofiziala den eremuetan ere ez du euskarazko informazioa bermatzen, herritarrei zein administrazioei zuzendutako arretan gaztelania hutsa erabiltzen jarraitzen da. Eman diren urrats txikiak oso sinbolikoak izaten dira, adibidez, webgune batzuetan euskara txertatu arren, euskarazko mezu traketsak edo osatu gabeak ageri dira. Frantziako Estatuko administrazioetan ere ez da euskararekiko inongo aitortzarik eta eginbehar publiko guztiak frantsesez egin behar izan zituzten herritarrek 2022an ere.
Autonomia erkidegoetako administrazioen jardunaren kasuan, zerbitzu telematikoetan jarri zuten 2022an herritarrek fokoa, tramite batzuk euskaraz egin ezinik aurkitzen dira eta beste askoren euskarazko funtzionalitatea zalantzan ezarri zen. Nafarroako Foru Erkidegoan aurrerapausoak eman ziren arren arlo honetan Nafarroako araudiak berak ezartzen dituenak betetzetik oso urrun aurkitzen gara. Bestalde, Euskal Autonomia Erkidegoan, Lanbide bezalako erakundeetan euskarazko eskaintza eza (ikastaroak) eta lan deialdietako azterketa eta probak euskaraz egin ahal izateko arazoak izan ziren hizpide.
Tokiko administrazioetara jaitsiz, ipar Euskal Herriko herriko etxeek hainbat engaiamendu hartu arren, egunerokoan zerbitzuak euskaraz eskaintzeko ezintasun eta oztopo berdinekin jarraitzen da. Nafarroan, legeak ezarritako eremu mistoan eta “ez-euskaldunean”, udalek hartutako erabakiak baliogabetzen dituzten auzitegietako sententziek herritarren eskubideak kaltetzen jarraitzen dituzte. Udalek ere Nafarroako Gobernuarekin euskaraz harremantzeko zailtasunak aipatu dituzte. Araban, Gipuzkoan eta bereziki Bizkaian, udalek azpikontratatutako zerbitzu zein zuzeneko zerbitzuei lotutako kexak nabarmendu ziren eta horien aurrean jasotako erantzunek hizkuntza irizpideen betetzearen inguruko kontrol falta erakutsi du zenbaitetan.
Osasungintzari loturiko kasuei erreparatuz, erakundeetatik emandako erantzunetan eremu soziolinguistikoaren araberako neurriak hartzen jarraitzen dela detektatu da, pazienteen eskubideak bermatzeari begirako neurriak hartu beharrean. Hizkuntza hautatu ahal izateko sistema dago, baina eremu batzuetan ez da eskaintza aktiborik egiten, eta Osasunbidearen kasuan, euskara hautatu ahal izatea batik bat idatzizko harremanetara mugatzen da.
Bestalde, osasungintzako profesionalek euskaraz lan egin ahal izateko sistema, tresna eta berme falta dagoela eta profesionalen formakuntza erdaraz izaten dela ere salatu izan dute. Azpikontratatutako osasun zerbitzuak zein osasun sistema publikoekin hitzarmenak dituzten zentroek ez dituzte hizkuntza irizpideak jarraitzen.
Segurtasunaren eta herrizaingoaren arloan, Ertzaintzari dagokionez, urte hauetan emandako pausoak edo hartutako neurriak ez direla ohiko egoera eta urraketei konponbidea emateko gai ikusi da. Halaber, Foruzaingoan zuzeneko arreta zein idatzizkoa gaztelania hutsean izaten dela nabarmendu dute herritarrek, baita sare sozial zein bestelako komunikazio jarduerak ere. Barne Saileko 29 lanpostuk bakarrik dute euskararen ezagutzaren nahitaezkotasuna (%1,5 inguru) eta, beraz, euskarazko zerbitzua eskaintzeko gaitasuna bermatzea ia ezinezkoa egiten da.
Herrizaingoan, EAEko udaltzaingoen lan poltsekiko erabakiek herri ezberdinetako zerbitzua baldintzatzen dutela ikusten da, adibidez, uda eta opor garaietako urraketak zein udal batzuetatik jasotako erantzunetan. Gainera, herri eta hiri batzuetan telefono arreta, herritarrei helarazitako idatziak, edota sare sare sozialetako informazioa euskaraz jasotzeko zailtasunak daude.
Hezkuntzari erreparatuz gero, ipar Euskal Herrian, 2022an ere, baxoa eta brebeta euskaraz pasatzeko aldarrikapenek hartu zuten protagonismoa. Hezkuntza sistemari lotutako gainerako zerbitzuetan ere ez zen euskararekiko aitortzari lotutako aurrerapauso nabarmenik eman. Nafarroan D ereduko lerro berriak irekitzeko zailtasunekin jarraitu zen, haur eskola zein lanbide heziketan euskarazko eskaintza falta eta Nafarroako Unibertsitate Publikoan emandako atzerapausoek ere markatu zuten ikasturtea.
Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, hezkuntza sistemaren hutsuneen ondorio izan ziren 2022an jasotako urraketak ere, profesionalei zuzendutako saio, bilera, jardunaldi eta abarretan gaztelaniara pasatu izan da. Graduondoko ikasketak euskaraz egiteko zailtasunak eta unibertsitateetan zein lanbide heziketan euskarak duen bigarren mailako egoera nabarmendu dira.
Kulturan, aisian eta kirolean, batik bat, herri ekimenetik sortutako Pantailak Euskaraz bezalako mugimenduek, herritarren artean, euskarazko eskaintza ezaren kontzientzia piztu du. Aisiaz euskaraz gozatzeko espazio batzuetan dagoen aukera urria ere hizpide izan zen. Kirolaren arloko komunikazioan, orokorrean, euskara bigarren mailan eta askotan ikusezin dela ere salatu da, eta museo, erakusketa eta jardunaldietan euskara zokoratua dagoela ikusi izan dute herritarrek.
Eremu sozioekonomikoari dagokionez, interes orokorreko zerbitzuetan, lege-betebeharrak dituztenek ere ez betetzean egin dituzte hizkuntzaren alorrean. Energia hornitzaileak, telekomunikazio enpresak, finantza eta aseguru etxeak, garraio enpresak… ez dituzte bezeroen hizkuntza eskubideak bermatzen. Profesionalen zerbitzuetan, ostalaritzan eta bestelako negozio askotan euskararen presentzia eta arreta alboratzen dira, baina gaztelania, frantsesa eta atzerriko hizkuntzetan eskaintza nabarmena da. Halaber, bezeroekiko informazioa, fakturak, tiketak… oso gutxi dira euskaraz dituztenak. Merkataritza guneetan, adibidez, euskararen presentzia geroz eta urriagoa da, eta EAEn lege betebeharrak dituztenek ere ez dituzte betetzen.
